نومحافظه کاری عصر پوتین ریشه ها و اندیشه ها
جوان بین: کتاب «نومحافظه کاری عصر پوتین؛ ریشه ها و اندیشه ها» از مهدی سنایی انتشار یافته است و بگفته مؤلف تکیه کتاب بر حوادث سیاسی نیست بلکه بر ریشه های آن و اندیشه های فلسفی و سیاسی است.
به گزارش جوان بین به نقل از ایسنا، مهدی سنایی درباره ی این کتاب نوشته است: کتاب پیش روی روایتی ناشناخته یا کمتر شناخته شده از روسیه و تحولات سیاسی و اجتماعی در رابطه با آنست. در اینجا به روسیه نه فقط به چشم یک جغرافیا بلکه به عنوان یک تاریخ، و به فرد روس نه فقط به عنوان نماینده یک نژاد بلکـه به مثابه یک هویت نگریسته می شود. در این چارچوب تغییرات و تحولات سیاسی روسیه طی چند سده اخیر نه فقط به عنوان روندی از منازعه بر سر قدرت، بلکه از پنجره تلاقی اندیشه ها و ریشه ها و مشاجره میان سنت و تجدد آموخته می شود. به زبان دیگر این پژوهش به بررسی لایه های زیرین تحولات اجتماعی در روسیه تزاری، اتحاد جماهیر شوروی و فدراسیون روسیه می پردازد و هم زمان این واقعیت را به نمایش می گذارد که زنجیره ای از جنس اندیشه، همه این تاریخ هزارساله و حوادث آنرا به هم پیوند می دهد.
روس ها و روسیه را آموختن البته کار ساده ای نیست و از این روست که نه فقط محققان خارجی بلکه برخی جامعه شناسان روس نیز بـه وجـود دوگانه ها و پارادوکس های بسیار در انگاره های فرهنگی و اجتماعی روس ها اشاره می کنند.
«تیوتچیف» فیلسوف و شاعر اواخر قرن نوزدهم میلادی دراین خصوص جمله معروفی دارد: روسیه را با عقل نمی توان درک کرد و با معیارهای عمومی نمی شود اندازه گرفت. نماد دیگری از پیچیده و تودرتو بودن مسائل در روسیه، عروسک های معروف روسی به نام «ماتریوشکا» است که در ظاهر یکی به نظر می رسند؛ اما با باز کردن عروسک لایه به لایه عروسک های دیگر در دل آن پدیدار می شود. بدین سان تاریخ جغرافیا و همه‌ی تحولات در رابطه با روسیه همیشه رمزآلود به نظر می رسیده است.
در این کتاب، ابتدا تاریخ روسیه نه بصورت عمومی، بلکه از نظر مقاطع هویت ساز بررسی می شود. مدت زیادی از تأسیس دولت روس با خاستگاه بیزانسی نگذشته بود که این سرزمین برای نزدیک به سه قرن تحت سیطره مغولان و شیوه های آسیایی درآمد. در پی آن، برآمدن روسیه تزاری به عنوان یک دولت مستقل و گسترش و تحکیم آنرا با مرکزیت مسکو شاهد می باشیم. روسیه بعد از برخاستن و ایستادن به عنوان یک امپراتوری در قرن شانزدهم میلادی و با سپری کردن دوره ابهام در قرن هفدهم تمام قرن هیجدهم میلادی را به اصلاحات و اقتباس از اروپا پرداخت. نیمه اول این قرن با پترکبیر صرف اصلاحات عمیق صنعتی، علمی و دینی شد و در نیمه دوم این قرن، کاترین کبیر علاوه بر ادامه اصلاحات مسیر روشنگری فلسفی و حقوقی و توسعه اجتماعی را پیش گرفت. در اوایل قرن نوزدهم اما روسیه سرشار از کامیابی و پیروزی بر ناپلئون به اندیشه سنت گرایی و روش محافظه کاری روی آورد. جالب این که همان محافل علمی و دانشگاهی و آکادمی علوم که به تقلید از اروپا و با کمک مشاوران غربی توسط پتر بنا نهاده شده بوند بعد از او به محلی برای مشاجرات فلسفی و بنیان گذاری محافظه کاری روس بدل شد. روسیه در عصر پتر کبیر و با بنیان گذاشتن سن پترزبورگ به عنوان پایتخت جدید به قسمتی از اروپا تبدیل شد و در پی آن، علم فرهنگ و صنعت در روسیه به سبک اروپایی و با اقتباس از غرب پیش رفت و در پی آن در عصر کاترین وارد کلوپ قدرت های اروپایی شد. اما با همه این پویش های تجددگرایانه در طول قرن هجدهم تمام نیمه اول قرن نوزدهم صرف تحکیم هویت ملی روس و توسعه محافظه کاری شد و از نیمه دوم قرن نوزدهم نیز مرزبندی فرهنگی و تمدنی با اروپا شروع شد. روسیه در آخر قرن نوزدهم با اعتمادبه نفس و احساس رسالتِ ویژه آماده نجات جهان و اروپا بود. ورود نابهنگام روسیه به جنگ جهانی اول و پریشانی داخلی سبب شد تا جناح چپ دست برتر را پیدا کند و این رسالت در ظرف سوسیالیسم ریخته شود. اتفاقی که «کارل مارکس» آنرا به سبب عبورنکردن روسیه از مرحله فئودالی به صنعتی نا ممکن می دانست و توده مردم روس نیز آنرا توطئه یهودیان اروپا برای نجات ایــن قاره از آتش مارکسیسم و سوسیالیسم که شعله ور شده بود، پنداشتند. به این ترتیب، سنت گرایی و محافظه کاری روس با چهره ای جدید رخ نمود و لیبرالیسم و غرب گرایی برای یک قرن دیگر نه فقط به حاشیه رفت؛ بلکه شدیداً سرکوب شد. تنها باگذشت بالاتر از دو قرن در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود میلادی لیبرالیسم در روسیه باردیگر از حاشیه به متن آمد. برآمدن ولادیمیر پوتین یک دهه بعد از فروپاشی شوروی و تجدید حیات محافظه کاری در روسیه نشان دهنده عمق ریشه ها و اندیشه های سنت گرایانه در جامعه روسیه است؛ بنابراین، می توان تاریخ چندصدساله اخیر روسیه را از یک سو دوره رقابت و همکاری با اروپا و غرب جمعی و از طرف دیگر تاریخ اندیشه محافظه کاری روسی دانست.
ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه دهه‌ی اول دوران حکومت خود بر روسیه را باتکیه بر عمل گرایی، صرف تحکیم هویت ملی و ایجاد انسجام داخلی و احیا و ارتقای نقش روسیه در جهان کرد؛ اما با پدیدارشدن چالش های جدی با غرب و ناتو، قاعده ژئوپلیتیک بر رفتار سیاست خارجی روسیه مسلط شد و بدنبال آن رنگ و بوی اندیشه محافظه کاری در سخنان و مواضع وی و همچنین، استناد او بـه سرچشمه های اندیشه محافظه کاری در روسیه افزایش پیدا کرد. تلاش نموده ام در بررسی دورهٔ حاکمیت پوتین و همین طور حوادث در رابطه با آن خصوصاً مناقشه روسیه با اوکراین، عناصری از آموزه های فکری در آینه تاریخ بازنمایی شود.
کتاب حاضر در زبان فارسی و کشور ما ایران یک اثر بطورکامل تازه است و بر خلاف معمول تکیه آن بر حوادث سیاسی نیست؛ بلکه بر ریشه های آن و اندیشه های فلسفی و سیاسی است. به عبارتی دیگر یک دوره کامل و جامع فلسفه سیاسی روس اینجا به اختصار عرضه شده است. از طرف دیگر، طرح کتاب و درخت واره مطالب کتاب با بخش های موجود آن بطورکامل نوین و برخاسته از ذهن نویسنده کتاب است؛ بررسی خاص تاریخی تبیین شاخصه ها و معرفی شخصیت های اصلی اندیشه سنت گرایی در روسیه ارائه اندیشه پوتین و تیم وی در قالب نومحافظه کاری روس و در نهایت معرفی چهره ها و اندیشکده هایی که حالا روش محافظه کاری را در روسیه پیش می برند. عاقبت و در آخر اشاره ای نیز به چهره های لیبرال و اندیشه آنان در روسیه جدید شده است که در سالهای اخیر، هر چند نه به اندازه دوره‌ی شوروی اما بطورکامل به حاشیه رانده شده اند.
کتاب «نو محافظه کاری» عصر پوتین از سویی دیگر دانشنامه مختصری در زمینه‌ی فلسفه‌ی سیاسی و اندیشه دولت داری در روسیه با همه مفاهیم، مقاطع تاریخی، عناصر ابعاد و چهره های آنست. این کتاب نتیجه یک پژوهش و نگارش دوساله است.
مطالب کتاب که امیدوار هستم به عنوان پژوهشی علمی از طرف خوانندگان موردتوجه و هم زمان نقد قرار گیرد حداقل در سه بخش با فلسفه و تاریخ ایرانی پیوند می خورد؛ اول در تمدن کهن و قلعه آرکائیم در جنوب روسیه که برخی مورخان روس برای آن سرمنشأ ایرانی قائل هستند، دوم در اواخر قرن نوزدهم میلادی کـه محافل علمی در روسیه به پیروی از محافل آلمانی، اندیشه آریانی در مورد آینده جهان را به بحث می گذارند، سوم و مهم تر شباهت فراوان ایران و روسیه در حوزه ورود به عصر توسعه و تجدد و دغدغه های مربوط به آنست. روسیه با آنکه حداقل یک قرن قبل تر از ایران اصلاحات و توسعه را شروع کرده، یک مسیر جغرافیایی اصلی دسترسی ایران به اروپا و از جهاتی خاستگاه ورود برخی نشانه ها و مظاهر مدرنیته به ایران بوده است؛ اما مسائل و تردیدهایش در راه تجدد و توسعه بسیار به ایران شباهت دارد از این روست که خواننده این کتاب ممکنست هنگام مرور مطالب، بارها سرنوشت مشابه توسعه ایرانی در ذهنش تداعی شود. شباهت های فرهنگ ارتدوکس و شیعه نیز می تواند موضوع چهارمی در تلاقی دو فرهنگ باشد که البته بیش از روسیه در ایران جدی گرفته می شود.
بسیار امید دارم که این کتاب برای خوانندگان جذاب و مفید باشد و به قسمتی از پرسش های متداول در ذهن جستجوگر ایرانیان در مورد همسایه شمالی پاسخ دهد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب