محدود کردن صنایع خلاق به لفاظی های مدیریتی
به گزارش جوان بین، صنایع خلاق واژه ای است که اینروزها بسیار شنیده می شود؛ واژه ای که حتی برخی آنرا «صنایع خلاق فرهنگی» می نامند. موضوعی که یک پژوهشگر صنایع خلاق با تأکید بر غلط بودن آن در عین حال به اهمیت بالای این حوزه اشاره می کند و می گوید: صنایع خلاق برای کشور ما نوعی مزیت رقابتی است که شوربختانه به لفاظی ها و ایونت های بی سر و ته محدود شده است.
حجت اله مرادخانی در بخش اول گفت و گوی تفصیلی با ایسنا، در ابتدا به تعریف واژه «صنایع خلاق» پرداخت و اظهار داشت: صنایع خلاق تمامی کسب وکارها و کارهایی را شامل می شود که ارزش اقتصادی آنها نه بواسطه مواد و تکنولوژی به کار رفته در محصول، بلکه ارزش افزوده آنها ناشی از ایده ابتکاری و خلاقیتی است که در ساختار آن محصول به کار رفته است.
بگفته او از اواخر قرن بیستم تمرکز دنیا بر عرصه صنایع خلاق افزوده شد و از ابتدای قرن ۲۱ نیز نظریه پردازی و طرح نظریه های پایه پیرامون آن بطور جدی عنوان شد و رویکرد جوامع به این سمت پیش رفت که در سیاستگذاری های خود به صنایع خلاق توجه نمایند، به گونه ای که خیلی از اقتصادهای توسعه یافته و اقتصادهای در حال توسعه نیز به این سمت سوق پیدا کردند.
این پژوهشگر صنایع خلاق درباره ی علت افزایش توجه به صنایع خلاق و اقتصاد خلاق نیز توضیح داد: یکی از دلیلهای مهم این اتفاق تبعاتی بود که صنایع سنتی بر محیط زیست باقی می گذاشتند؛ یعنی صنایعی که پسماندهای خطرناک داشتند و موجب آلودگی آب، هوا و منابع طبیعی تجدیدناپذیر، گرمایش کره زمین و... می شدند که ردپای آنها هنوز هم مشخص است. این موارد سبب شد تمرکز سیاست گذاران و تحلیل گران به سوی کسب و کارهایی که فاقد نتایج مخرب هستند و یا اصطلاحا کسب و کارهای سبز جلب شود.
از مفهوم «ملت خلاق» چه می دانیم؟
او با اشاره به این که عرصه خلاقیت و نوآوری به وسطه اهمیت دادن به محیط زیست بسیار مورد توجه قرار گرفت، بیان کرد: بدنبال این افزایش اهمیت، در اوایل قرن ۲۱ یکی از متخصصین اقتصاد فرهنگ به نام «جان هاوکینز» برای نخستین بار مفهوم «ملت خلاق» را بیان نمود. مفهوم «ملت خلاق» برای توصیف جوامع و سازمان هایی به کار می رفت که ارزش افزوده کارهای آنها دیگر از منابع سنتی اقتصادی شامل کار، سرمایه های مالی و زمین به دست نمی آمد، بلکه ارزش اقتصادی فعالیت هایشان ناشی از ایده و خلاقیت بود. این مفهوم به سرعت در دنیا مورد توجه قرار گرفت و گسترش پیدا کرد و بر همین مبنا در ۲ دهه گذشته استقبال و گرایش جهانی به سوی توسعه اقتصادِ مبتنی بر خلاقیت برجسته شد و در سیاستگذاری های خرد و کلان اقتصادهای توسعه یافته و در حال توسعه و بتازگی حتی بین اقتصادهای در حال گذار نیز این مفهوم بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
تاب آوری بالای اقتصاد خلاق در بحران ها
مرادخانی با اشاره به اینکه اقتصاد خلاق را می توان به دو عرصه مستقل از هم شامل خدمات خلاق و صنایع خلاق تفکیک کرد، اظهار داشت: خدمات خلاق خدماتی هستند که ارزش افزوده آنها ناشی از خلاقیت به کار رفته در آن خدمات است مانند خدمات آموزشی، روانشناختی، مالی، آی تی و... که کالایی مبادله نمی شود و مبادله یک خدمت در جریان است. خدمات خلاق به شدت درحال رشد هستند. صنایع خلاق نیز همان محصولات خلاق است؛ یعنی کالاهایی که ارزش افزوده آنها ناشی از خلاقیتِ به کار رفته در آنهاست مانند فرش دست باف، صنایع دستی، آثار نقاشی و... که مواد اولیه چندان گران قیمتی ندارند، اما وقتی تبدیل به یک اثر می شوند ارزش افزوده شان دیگر قابل توصیف نیست. این آثار دیگر پسماند ندارند، به محیط زیست لطمه نمی رسانند و سبب تخریب منابع تجدیدناپذیر نمی شوند و چون مواد اولیه آنها سبز است مجدد به طبیعت باز می گردند.
او با تأکید بر این که اقتصاد خلاق تاب آوری بالایی در برخورد با بحران ها دارد، اضافه کرد: تجربه دو دهه اخیر نشان داده است که بحران های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که در جهان ایجاد شده است کمترین اثر بازدارنده را بر اقتصاد خلاق داشته است. حتی رکود اقتصادی بسیار مشهور سالیان ۲۰۰۸ - ۲۰۰۹ میلادی هم کمترین اثر را بر اقتصاد خلاق داشت.
این مدرس دانشگاه به نتایج یک گزارش مقایسه ای که توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در سال ۲۰۰۵ و سال ۲۰۱۵ انجام شده است اشاره نمود و اضافه کرد: این مقایسه نشان میدهد که رشد بازار جهانی اقتصاد خلاق در طول این بازه ۱۰ ساله با شیب ممتد ۷.۴ درصد رشد داشته است؛ یعنی با وجود تمام بحران های اقتصادی و سایر چالش ها، رشد این حوزه مثبت بوده است و این بیان کننده تاب آوری بالای این حوزه است.
سرمایه گذاری جهانی بر خلاقیت
او افزود: تجربیات این دو دهه و محک های این مدت نشان داد که اقتصاد خلاق عرصه به شدت قابل اتکایی است و جهان بطور واقع بینانه و به دور از هرگونه شعار و ژست در حال سرمایه گذاری در این حوزه می باشد و باور عمومی هم بر این است که این هزینه های مادی و معنوی، هزینه صرف نیست بلکه نوعی سرمایه گذاری برای پایدارسازی جامعه و رشد تاب آوری اقتصادی کشورها است. بدین جهت یک باور مبنایی شکل گرفته است و نظریه پرداز های اقتصادی معتقدند توسعه اقتصادی در قرن ۲۱ مبتنی بر ۳ نیروی محرکه اصلی شامل دانش، دسترسی به اطلاعات و در نهایت خلاقیت است.
اقتصاد خلاق را به لفاظی ها محدود کرده ایم
مرادخانی با تأکید بر این که خلاقیت دیگر یک عنصر تزئینی نیست، اظهار داشت: خلاقیت یک نیروی اصلی در توسعه اقتصادیست و بنابراین بحث اقتصاد خلاق مطرح می شود که بسیار راهبردی است؛ آن وقت در چنین شرایطی برای کشور ما که در اصل بیشتر بحران ها را با اتکا به این حوزه از سر گذرانده است شایسته نیست که به دلیل جهل، نادانی و ناآگاهی با این حوزه به درستی مانوس نباشیم. اقتصاد خلاق برای کشور ما نوعی مزیت رقابتی است که شوربختانه در حد لفاظی ها و ایونت های بی سر و ته محدود شده است.
چرا واژه «صنایع خلاقِ فرهنگی» اشتباه است؟
او همین طور در تبیین این مساله که چرا واژه «صنایع خلاق فرهنگی» اشتباه است؟، توضیح داد: در اصل صنایع خلاق غیر فرهنگی نداریم. واژه «صنایع خلاق فرهنگی» به لحاظ مفهومی نابجا است چون وقتی از صنایع خلاق صحبت می نماییم یعنی محصولاتی که ارزش افزوده آنها ناشی از ایده ی به کار رفته در آنها است. خلاقیت وجه لاینفک حوزه فرهنگ و هنر است و برمبنای تقسیم بندی هایی که در این زمینه انجام شده است، تمام محصولات در اصل برآمده از دل فرهنگ هستند؛ در نتیجه موضوع غیرفرهنگی در صنایع خلاق نداریم.
۷ گروه اصلی صنایع خلاق
بگفته این مدرس دانشگاه کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در گزارش سال ۲۰۱۸ خود، صنایع خلاق را به ۷ گروه اصلی شامل محصولات صنعت طراحی، محصولات صنایع دستی، محصولات صنعت نشر، رسانه های جدید، محصولات هنرهای تجسمی، محصولات سمعی و بصری، محصولات هنرهای نمایشی تقسیم بندی کرده است. البته این تقسیم بندی در گزارشی که سال قبل میلادی ۲۰۲۴ منتشر گردید به صورت مفصل تری شامل بازیهای کامپیوتری، کنسرت ها، راسته های نوین و رویدادهای زنده و... نیز می شود بسط داده شد.
این پژوهشگر صنایع خلاق اضافه کرد: بدین سبب با نگاه به این تعریف و تقسیم بندی ها مشخص می شود که همه این موارد در رابطه با فرهنگ است، اما متاسفانه ما در کشورمان، گاهی بجای پرداختن به اصل ماجرا خیلی علاقمند هستیم که به سراغ حواشی برویم. صنایع خلاق به اندازه کافی واضح و مبرهن است.
حوزه فرهنگ متولی زیاد دارد!
او یکی از معضلات حوزه فرهنگ را تعدد نهادهای متولی دانست و اشاره کرد: حوزه فرهنگ متولی زیاد دارد و این موجب تشتت آرا می شود. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درگیر صنایع خلاق هستند و این به جز سایر نهادها و سازمان های کوچک تر است که خودرا دخیل می دانند، اما مسلما موضوع مبنایی تر از این صحبت ها است.
صنایع خلاق؛ چه واژه قشنگی!
مرادخانی با اشاره به اینکه سیاست گذاران و آنهایی که به عنوان متولی درباره ی حوزه صنایع فرهنگی صحبت می کنند درکی از اهمیت صنایع خلاق ندارند، اظهار داشت: برخی فقط چون صنایع خلاق یک لفظ قشنگ است آنرا وارد ادبیات محاوره خود می کنند.
او در این حوزه به ذکر مثالی پرداخت و اظهار داشت: چند سال قبل سند «توسعه کارهای نرم و فرهنگی» توسط معاونت علمی و فناوری تهیه و توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و توسط رییس جمهور وقت در تیرماه ۱۳۹۶ ابلاغ گردید، اما از آنجا که گویا قصد داشتند سند هرچه سریع تر تصویب شود دقت کافی در محتوای آن صورت نگرفته بود به گونه ای که در تمام این سند، هیچ اسمی از صنایع دستی به میان نیامده است. چطور ممکنست از کارهای نرم و فرهنگی صحبت نماییم، آنوقت به صنایع دستی نپردازیم؟ سند می نویسند ولی نه نویسنده، نه تصویب کننده و نه ابلاغ کننده آن، متوجه کلیت سند و کمبودها نمی شوند چون در کشور ما برای برخی فقط شوآف (خودنمایی) مهمست.
ظرفیتی که به آن بی توجهیم
این پژوهشگر صنایع خلاق اضافه کرد: حال این شرایط را با کشور بحرین مقایسه کنید که با ۷۰۰ کیلومتر مربع یعنی مساحتی نصف جزیره قشم، در سال ۲۰۱۵ توانسته درباب صادرات صنایع خلاق رقم ۵۴۸ میلیون دلار را ثبت کند که از این رقم حدود ۳۸ درصد صادرات به بازارهای آمریکای شمالی بوده است. آنوقت این رقم از کل صادرات فرش دستباف و صنایع دستی ما در همان سال بیشتر بوده است. بحرینی ها برای چیزی که در آن تخصص نداشتند و بلد نبودند به سراغ متخصص رفتند تا کار اجرائی شود، اما ما در ایران با وجود ظرفیتی بزرگ و بی حد در سراسر کشور، سندنویسی می نماییم بدون این که حتی به صنایع دستی اشاره نماییم.
نباید به واژه های زیبا بسنده کنیم
او با اشاره به اینکه واژه های من درآوردی که مسئولان و مدیران این حوزه به کار می برند فقط برای راه انداختن یک سخنرانی است و آبی از آن گرم نشده است، اشاره کرد: در حوزه صادرات صنایع دستی و صنایع خلاق، مدیران ما را با چین و هند مقایسه می کنند و می گویند ایران، چین و هند سه قدرت بزرگ صنایع دستی دنیا هستند، اما خالی از لطف نیست که یک آماری را مرور نماییم. چین در سال ۲۰۲۳ میلادی بالاتر از ۲۵۰ میلیارد دلار صنایع خلاق صادر کرده است و این یعنی اگر با کل ظرفیت صادرات نفت خام ایران مقایسه نماییم، این رقم ۵ برابر صادارت یک سال نفت ایران است. این نشان میدهد چین استراتژی درست دارد، بنابراین است که از حدود یک دهه قبل چین بجای این که روی محصولات تولیدی اش بنویسد Made in china می نویسد created by china یعنی این محصول خلق شده در چین است و این به مفهوم تغییر پارادایم مدیریتی است. ما هم نباید فقط به یک سری واژه زیبا بسنده نماییم و در سخنرانی ها بگوییم باید چنین و چنان شود و از فعل های آینده استفاده نماییم.
صنایع خلاق در گرداب شوآف های مدیریتی
این استاد دانشگاه همین طور به تفکرات یک متفکر و تحلیلگر اقتصاد فرهنگ ایتالیایی به نام «پییِر لوئیجی ساکو» اشاره نمود و اضافه کرد: ساکو در مقاله ای که سال ۲۰۱۱ منتشر نمود به صراحت می گوید آنچه در دنیای امروز شاهد آن هستیم، گونه ای فرهنگ سازی از اقتصاد است که در آن فرهنگ تبدیل به یک سرمایه اصلی شده و جایگاه آن در صدر هر نوع زنجیره ارزشی قرار دارد و به نظر می آید جهان امروز به سوی غنا، توسعه و رشد این سرمایه نوظهور و به شدت مهم درحال حرکت است. سرمایه های فرهنگی نه فقط یک داشته انتزاعی، بلکه نوع جدیدی از سرمایه اقتصادی هستند؛ یعنی صنایع خلاق به محصولاتی تبدیل می شوند که رشد آنها اشتغال زایی، پایداری و بهبود معیشت اجتماعی را در جوامع بوجود می آورد. در این شرایط به همان تناسب هم شاهد کاهش جرم، بزهکاری، معضلات و لطمه های اجتماعی در جوامع خواهیم بود و به مرور تاب آوری جامعه افزایش خواهد یافت. چونکه صنایع خلاق ماهیت سبز دارند و به محیط زیست و طبیعت هم لطمه نمی رسانند. این مسئله حال به مبنای اصلی رشد اقتصادی کشورهای کوچک و در حال توسعه جنوب شرق آسیا تبدیل گشته است. این درحالی است که این کشورها حتی در مقام مقایسه با ایران هم نیستند، اما متاسفانه صنایع خلاق در ایران در گرداب لفاظی ها و شوآف های مدیریتی (خودنمایی) متلاطم شده ست.
پی نوشت: بخش دوم این گفت و گوی تفصیلی در ایام آینده منتشر خواهد شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب