خبرگزاری مهر، گروه جامعه- ناصر جعفرزاده: اواخر اسفندماه گذشته بود كه امیدعلی پارسا، رئیس مركز آمار ایران ضمن توضیح كلیاتی از نتایج سرشماری ۹۵، خبر از اعلام نتایج نهایی این سرشماری داد و در ادامه نتایج و جداول سرشماری روی خروجی پایگاه اینترنتی مركز آمار قرار گرفت. اما نكته قابل توجه در این آمار، فزونی گرفتن تعداد مردان دارای همسر نسبت به زنان دارای همسر بود، مساله ای كه طی دهه های اخیر كاملا در شرایط عكس قرار داشت. به طوری كه همواره در نتایج سرشماری ها، تعداد زنان دارای همسر اندكی بیش از تعداد مردان دارای همسر بود. اختلافی كه عمدتا ناشی از وجود مواردی از چند همسری در میان مردان ایرانی بود.
حالا و در سرشماری ۹۵ تعداد مردان دارای همسر ۲۱ میلیون و ۲۵۹ هزار و ۲۶۹ نفر اعلام شده است در حالی كه زنان دارای همسر ۲۱ میلیون و ۱۴۰ هزار و ۵۲۳ نفر سرشماری شده اند. از آنجا كه در شرایط فرهنگی و اعتقادی ایرانیان امكان چند همسری از سوی زنان وجود ندارد، جای سوال این است كه چگونه زنان دارای همسر حدود ۱۱۸ هزار نفر كمتر از مردان هستند؟ جمعیت شناسان هیچ توجیه جمعیت شناختی برای توضیح این آمار ندارند و مركز آمار ایران می گوید جداول نهایی نیست و احتمالا اشتباه شده است.
فزونی مردان متاهل نسبت به زنان دارای همسر توجیه جمعیت شناختی ندارد
محمد میرزایی جمعیت شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر، در توضیح آمار اعلام شده از سوی مركز آمار، با بیان اینكه افراد در سرشماری های آماری یا در وضعیت مجرد هستند یا دارای همسر یا بدون همسر در اثر فوت و یا بدون همسر در اثر طلاق هستند و كسی از این وضعیت خارج نیست، گفت: از آنجا كه در فرهنگ ما معمولا تك همسری اختلاف پیش آمده در سرشماری ۹۵ الگوی جمعیت شناختی ندارد و به طور طبیعی نباید شاهد چنین آماری باشیم شایع است، بنابراین تعداد مردان دارای همسر در سرشماری های مختلف تقریبا برابر با زنان دارای همسر است. البته در این زمینه اختلافی اندك مشاهده می شود كه ناشی از تعدد زوجین در بخش كوچكی از مردان است. در سرشماری سال ۸۵ هم مشاهده می كنیم كه در این شاخص آماری، تعداد زنان دارای همسر حدود ۸۰ هزار نفر بیش از مردان است كه طبیعی و معقول است.
وی ادامه داد: این اختلاف پیش آمده در سرشماری ۹۵ الگوی جمعیت شناختی ندارد و به طور طبیعی نباید شاهد چنین آماری باشیم. در كشور ما هر مرد دارای همسر دستكم یك همسر دارد و غیر ممكن است تعداد مردان دارای همسر بیش از زنان شود بنابراین این آمار هیچ مبنای جمعیت شناختی ندارد و ناشی از عوامل دیگری است كه باید بررسی شود.
وی با بیان اینكه باید مركز آمار در این زمینه توضیح دهد، خاطرنشان كرد: تبیین این مساله نیازمند كنكاش بیشتری است اما در جمعیت شناسی ایران ما چنین وضعیتی را شاهد نیستیم.
شهلا كاظمی پور، عضو هیأت علمی مركز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه هم در گفتگو با خبرنگار مهر، در این مورد تاكید كرد: معمولا در تمام سرشماری ها وضعیت پاسخگوها از نظر جنس سواد تاهل و ... مورد پرسش قرار می گیرد. در جمعیت ۱۰ سال به بالا وضع تاهل هم مورد پرسش قرار می گیرد كه پاسخگو باید از میان ۴ گزینه وضع خود را بیان كند. این چهار گزینه شامل هرگز ازدواج نكرده، بدون همسر در اثر فوت، بدون همسر در اثر طلاق و دارای همسر است. در وضعیتی هم كه در سرشماری اینترنتی یا حضوری كسی به این سوال پاسخ ندهد، در وضعیت «نامشخص» قرار می گیرد كه تمامی این آمار در سرشماری ۹۵ اعلام شده است. براین اساس و آنچه اعلام شده در كشور ما در سال ۹۵ حدود ۳۳ میلیون و ۵۶۲ هزار مرد بالای ۱۰ سال وجود دارند كه ۲۱ میلیون و ۲۵۹ هزار نفر از آنان دارای همسر هستند. همچنین ۳۲۹ هزار مرد بی همسر بر اثر فوت همسر و ۳۹۹ هزار مرد بی همسر بر اثر طلاق وجود دارند و ۱۷ هزار نفر وضعیت زناشویی خود را اعلام نكرده اند. ۱۱ میلیون ۵۵۷ هزار مرد بالای ۱۰ سال هم هرگز ازدواج نكرده اند.
وی ادامه داد: در این سرشماری همچنین ۳۲ میلیون و ۸۵۹ هزار زن سرشماری شده اند كه از این تعداد ۲۱ میلیون و ۱۴۰ هزار نفر دارای همسر، ۲ میلیون ۳۹۸ هزار زن بی همسر در اثر فوت همسر و ۷۱۲ هزار هزار زن بی همسر بر اثر طلاق وجود دارند. هشت میلیون ۵۹۶ هزار زن هرگز ازدواج نكرده اند و حدود ۱۰ هزار نفر هم وضعیت خود را اعلام نكرده اند.
كاظمی پور ادامه داد: در این آمار شاهد فزونی حدود ۷۰۰ هزار نفری مردان بالای ۱۰ سال نسبت به تعداد زنان بالای ۱۰ سال هستیم كه به دلیل نسبت جنسی هنگام تولد یك امر طبیعی است زیرا به ازای هر نوزاد دختر حدود ۱.۳ یا ۱.۴ نوزاد پسر متولد می شود. در كل جمعیت ما اختلافی یك میلیونی در فزونی مردان نسبت به زنان را شاهدیم. از سوی دیگر اختلاف میان مردان بدون همسر بر اثر طلاق و زنان بدون همسر در اثر طلاق هم طبیعی است زیرا مردان پس از جدایی شانس و فرصت بیشتری برای ازدواج دارند اما زنان پس از طلاق شانس كمتری برای ازدواج مجدد دارند و در بیشتر سرشماری ها تعداد زنان در این شاخص ۲ برابر مردان است.
زنان متاهل كم شماری یا مردان متاهل بیش شماری شده اند
وی با بیان اینكه تاكنون طبق سرشماری های گذشته همواره تعداد زنان دارای همسر بیش از مردان بوده، افزود: البته این اختلاف بسیار كم است و هیچگاه بیش از ۱.۲ درصد نشده است و استدلال جمعیت شناختی آن هم براساس وجود چندهمسری توجیه شده است. امسال و در اعلام نتایج احتمال ممكن در این آنار عجیب این است كه زنان دارای همسر كم شماری شده باشند. كه این كم شماری در سرشماری های اول زیاد بود اما با گذشت ۶۰ سال از تاریخ سرشماری و تجربیات اجرایی خوب، این كم شماری امروز قابل توجیه نیست با این حال ممكن است تعدادی از زنان متاهل سرشماری نشده باشند یا اگر فرم اینترنتی پر كرده اند، ممكن است به این گویه پاسخ نداده یا پاسخ غیر واقعی داده باشند سرشماری تنها یك جدول به وضعیت زناشویی اختصاص یافته كه در آن جمعیت مردان متاهل ۱۱۸ هزار نفر بیش از زنان دارای همسر است؛ چیزی كه قاعدتا باید برعكس باشد.
وی خاطرنشان كرد: آمارهای مختلف سرشماری در حوزه خانواده را زیر و رو كردم اما هنوز دلیل منطقی و قطعی برای آن یافت نشده، با این حال ممكن است چند عامل سبب بروز این اختلاف آماری شده باشد. مهمترین احتمال ممكن این است كه زنان دارای همسر كم شماری شده باشند. كه این كم شماری در سرشماری های اول زیاد بود اما با گذشت ۶۰ سال از تاریخ سرشماری و تجربیات اجرایی خوب، این كم شماری امروز قابل توجیه نیست با این حال ممكن است تعدادی از زنان متاهل سرشماری نشده باشند یا اگر فرم اینترنتی پر كرده اند، ممكن است به این گویه پاسخ نداده یا پاسخ غیر واقعی داده باشند.
زنان در حال جدایی خود را مطلقه اعلام كرده اند
یك احتمال دیگر مربوط به واقعه طلاق است. در حال حاضر تعداد زیادی از پرونده های طلاق در دادگاه های كشور در حال رسیدگی است و طبق نتایج سرشماری حدود ۷۰۰ هزار زن هم بر اثر طلاق بدون همسر هستند. در این وضعیت ممكن است تعدادی از زنان در حالی كه پرونده آنها در دادگاه است و هنوز حكم طلاق صادر نشده به هر دلیلی خود را فاقد همسر معرفی كرده باشند. اما مردان در شرایط مشابه خود را دارای همسر معرفی كرده اند. وی در پاسخ به این پرسش كه آیا چنین امری دارای سابقه است و در گذشته هم مشاهده شده یا خیر، گفت: چون همیشه تعداد زنان متاهل بیش از مردان متاهل بوده هیچگاه مساله ای نداشته ایم كه به دنبال بررسی آن برویم اما حالا كه موضوع عكس شده این دلایل احتمالی استخراج می شود.
احتمال دیگری هم برای وجود اختلاف غیر طبیعی در فزونی مردان متاهل نسبت به زنان متاهل وجود دارد و آن بیش شماری مردان است. یعنی مردان بیش از تعداد واقعی شمارش شده باشند كه این احتمال خیلی ضعیف است. یك احتمال دیگر این است كه چون برای نخستین بار سرشماری اینترنتی انجام شده ممكن است گروهی از افراد گزینه مربوط به وضعیت تاهل خود یا اعضای خانواده را جابجا پر كرده باشند. واقعیت جامعه، تقابل یك به یك زن و مردان متاهل است اگر مواردی از چند همسری باشد از سوی مردان است نه زنان.
مركز آمار ایران: جداول غلط است؛ نهایی نشده است
فریبا سادات بنی هاشمی، مدیر كل دفتر جمعیت، نیروی كار و سرشماری مركز آمار ایران در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص تناقضات آماری میان زنان و مردان دارای همسر گفت: جدول ارائه شده هنوز نهایی نشده است زیرا جداول سرشماری به مرور نهایی می شوند. ما قصد داشتیم جدول مورد نظر را از روی سایت برداریم اما قرار دادن و برداشتن جداول از روی سایت كاری زمان بر است. باید اجازه دهید آمار نهایی شود تا بعد در مورد آن صحبت كنیم.
وی در پاسخ به اینكه آیا آمار و ارقام مرحله به مرحله به جداول اضافه می شود و در این صورت آیا امكان تغییر آمار جمعیتی وجود دارد؟ گفت: آمار جمعیتی عوض نمی شود اما مشخصات جداول با اطلاعات موجود مقایسه و بررسی می شود و جداول پس از كنترل روی سایت قرار می گیرد كه این كمی طول می كشد.
مدیر كل دفتر جمعیت، نیروی كار و سرشماری مركز آمار ایران در مورد اینكه آیا ممكن است تعداد مردان دارای همسر از عدد ۲۱ میلیون و ۲۵۹ هزار نفر كمتر شود؟ خاطرنشان كرد: بله چون بخش تاهل و وضعیت زناشویی هنوز روی سایت به طور كامل قرار نگرفته است و تنها یك جدول روی سایت رفته كه قرار است برداشته شود. همچنین ممكن است با آمار ثبت احوال چك شود و تعداد مردان متاهل كمتر شود.
آمار درست پس از كنترل روی سایت قرار می گیرد
بنی هاشمی در مورد صحت اعدام و ارقام در جدول وضعیت تاهل افراد گفت: این جدول اشتباه است و كنترل نشده روی سایت قرار گرفته است.
وی در پاسخ به این سوال كه تناقض فقط در این شاخص وجود دارد یا در دیگر شاخصها هم اختلافاتی وجود دارد گفت: در مورد جداولی كه روی سایت قرار گرفته اختلاف فقط در این شاخص است اما جداول منتشر نشده ای هستند كه در مراحل كنترل و چك هستند. دیگر آمار روی سایت نهایی شده و تغییر نمی كند.
مدیر كل دفتر جمعیت، نیروی كار و سرشماری مركز آمار ایران در توجیه وضعیت پیش آمده و فزونی مردان متاهل نسبت به زنان متاهل افزود: ما با اتباع افغان مواجه هستیم كه در سرشماری حضور دارند. این افراد خودشان در ایران هستند و به گزینه ها پاسخ می دهند اما همسرانشان در ایران نیستند به همین دلیل بخشی از اختلاف آماری ناشی از این مساله است. اینها خانواده هایشان در افغانستان هستند اما اعلام می كنند متاهلند.
مهاجران افغان عامل سوگیری آمار سرشماری
بنی هاشمی در پاسخ به اینكه موضوع اتباع مهاجر افغان كه پدیده جدیدی نیست و چرا در گذشته چنین اثری نداشته اند؟ گفت: این یكی از دلایل بود كه عنوان شد. باید جداول بررسی شوند و پس از آن دلایل قطعی اعلام خواهد شد.
احتمال وجود خطای عمدی در پر كردن پرسش های سرشماری
وی در مورد احتمال بروز خطا از سوی شهروندان در پر كردن فرم های اینترنتی خاطرنشان كرد: البته خطا همواره وجود دارد اما در مورد این پرسش خاص سرشماری، چون پاسخ روشن است احتمال بروز خطا خیلی كم است. مردم می دانند كه متاهل هستند یا مجرد و در این زمینه اشتباه نمی كنند مگر اینكه كسی بخواهد عامدانه سوالات سرشماری را به اشتباه پر كند كه این نیازمند بررسی های بعدی است. اگر این گونه باشد باید خود را در شاخص های دیگر هم نشان دهد چون سوالات ما با دیگر سوالات كنترل می شوند.
ممكن است زنانی كه هنوز طلاق نگرفته اند خود را مطلقه معرفی كرده باشند مدیر كل دفتر جمعیت، نیروی كار و سرشماری مركز آمار ایران در مورد تاثیر پرونده های طلاق بر بروز این خطای آماری گفت: این احتمال هم وجود دارد. اینگونه خطاها ممكن است رخ دهد و افراد در پر كردن زیاد توجه نكنند. بنابراین ممكن است زنانی كه هنوز طلاق نگرفته اند خود را مطلقه معرفی كرده باشند.
بنی هاشمی در خصوص زمان انتشار آمار درست در این زمینه افزود: ارائه و كنترل آمار به مرور در حال انجام است و وارد سایت می شود. در حال حاضر این جدول خاص و این شاخص مورد نظر غیر قابل اتكاست و قطعی نیست.
آمار و نتایج سرشماری چراغ راه برنامه ریزی در كشور
شش دهه از برگزاری نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسكن در ایران می گذرد و در طول این
مركز آمار: جدول ارائه شده هنوز نهایی نشده است زیرا جداول سرشماری به مرور تكمیل می شوند. قصد داشتیم جدول مورد نظر را از روی سایت برداریم اما قرار دادن و برداشتن جداول از روی سایت كاری زمان بر استسالها آمارها و شاخصهای ارائه شده از نتایج این سرشماری از سوی مركز آمار ایران همواره چراغ راه تصمیم گیریها و برنامه ریزیهای كشور در سطوح مختلف مدیریتی كشور بوده است. حالا اختلاف در ارائه یك شاخص آماری در سرشماری ۹۵ سبب اظهارنظرهای متفاوت و شاید زیر سوال رفتن مبنای آمارها در تنها سرشماری عمومی نفوس و مسكن اینترنتی كشور شده است. به اعتقاد كارشناسان آمار مهمترین ابزار برنامه ریزی در دنیایی است كه با زبان عدد و رقم صحبت می كند در این شرایط ارائه آمار غیر كارشناسی و غیر واقعی تنها سبب گمراه شدن اذهان شهروندان و كارشناسان می شود.