نسخه نفیس خمسه نظامی رونمایی گردید
آیین رونمایی از بازنشر نسخه نفیس «خمسه نظامی» (نسخه شاه طهماسبی) اجرا شد.
به گزارش جوان بین به نقل از روابط عمومی فرهنگستان هنر، آیین رونمایی از نسخه نفیس «خمسه شاه طهماسبی» شنبه (۳۱ خرداد ۱۳۹۹) در تالار ایرانِ فرهنگستان هنر، با حضور تعدادی از هنرمندان و ادیبان و مسئولان، و با رعایت نکات بهداشتی به دنبال شیوع ویروس کرونا انجام شد.
علیرضا اسماعیلی، سرپرست فرهنگستان هنر، در ابتدای این مراسم اظهار داشت: سنت کتاب آرایی در تاریخ هنر ایران سابقه ای دیرینه دارد. از میان متون کهن فارسی، شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، هفت اورنگ جامی و کلیله ودمنه بیش از دیگر متون در گذشته برای تصویرگری و کتابت مورد توجه هنرمندان بوده است. از عصر زرین کتاب آرایی و مجموعه سازی در اوایل دوره صفوی که دنباله سنّت شکوفای هرات دوره تیموری است، نسخ خطی بسیار نفیس و ارزشمندی باقی مانده است که در بین آنها «شاهنامه شاه طهماسبی» و «خمسه شاه طهماسبی» از جایگاهی ویژه برخوردار می باشند. فرهنگستان هنر طبق وظایف اساسنامه ای خود همیشه برای شناسایی و معرفی این گونه نسخ مهم هنری، به طرق مختلف ازجمله بازنشر آنها، اهتمامی ویژه ورزیده است. شناسایی و بازنشر این نسخ می تواند ضمن احیا و حفظ و اشاعه سنّت باارزش کتاب آرایی، در الگوسازی و خلق آثار جدید هنرمندان معاصر کشورمان نیز الهام بخش و راهگشا باشد.
سرپرست فرهنگستان هنر به شرح و توضیح در باب نسخه نفیس نظامی پرداخت و اظهار داشت: خوشبختانه «شاهنامه شاه طهماسبی» که با ۲۵۸ تصویر بزرگ ترین نسخه مصور شاهنامه فردوسی است، در چند سال قبل به اهتمام فرهنگستان هنر و همکاری موزه هنرهای معاصر تهران بازنشر شد. اما خمسه نظامی که به «خمسه شاه طهماسبی» معروف است، با خط نستعلیق یکدست و استوار شاه محمود نیشابوری، ۸۰۰ نوع تشعیر، ۱۴ نگاره استادان نگارگر دوره صفوی و سه نگاره محمد زمان که در دوره شاه سلیمان صفوی به آن افزوده شده است، و نیز جدول کشی ها، تذهیب ها، سرلوح ها و کتیبه های ظریف و شکوهمندش، نفیس ترین و مهم ترین نسخه خطی است که از خمسه نظامی، در میان سال های ۹۴۶ـ۹۴۹هـ. ق کتابت و تصویرگری شده است.
اسماعیلی اضافه کرد: گویا تغییر رویکرد شاه طهماسب به هنر، که موجب مهاجرت جمع فراوانی از شاعران و هنرمندان کارگاه سلطنتی صفوی به دربار گورکانیان هند و دربار عثمانی شد، در کاهش تعداد نگاره های این نسخه و محدودشدن نگاره ها به قسمتی از آن بی تأثیر نبوده است.
او بیان کرد: متأسفانه لطمه هایی جدی ای در گذر زمان به اصل این نسخه وارد شده است؛ جلد و آستربدرقه آن از بین رفته و قسمت بالایی صفحات خیلی از آن گرفتار آب گرفتگی شده است. اصل این نسخه در کتابخانه بریتانیا نگهداری می شود و چگونگی و زمان دقیق خروج آن از کتابخانه سلطنتی قاجار معلوم نیست. آنچه مسلّم است این است که این نسخه به سبب تجدید جلد و آستربدرقه آن به سبک قاجاری و نیز یادداشت محمودمیرزا قاجار (فرزند فتحعلی شاه) بر یکی از صفحات خالی آن (با درج تاریخ ۱۲۴۳هـ. ق)، تا اوایل دوره قاجار در ایران بوده است. احتمالاً این نسخه نیز همچون خیلی از نسخ خطی کتابخانه سلطنتی در دوره مظفرالدین شاه و ریاست میرزاعلی لسان الدوله بر کتابخانه مذکور به تاراج رفته و سر از کتابخانه بریتانیا درآورده است.
سرپرست فرهنگستان هنر اظهار داشت: درصددیم گزیده ای از خمسه نظامی شاه طهماسبی را، شامل تمامی نگاره ها و گزیده تشعیرها و تذهیب ها و کتیبه ها همراه با پژوهشی در معرفی عمیق تر و کامل تر این نسخه منتشر نماییم تا با قیمت مناسب در اختیار دانشجویان و هنرپژوهان مشتاق این نسخه قرار گیرد.
اسماعیلی همین طور بیان کرد: از استاد احصایی که زحمت کتابت عنوان کتاب را کشیدند، استاد محمدعلی رجبی و استاد مهدی حسینی که علاوه بر نگارش مقالات ضمیمه کتاب، در مراحل چاپ کتاب نیز همراه ما بودند کمال تشکر و تقدیر را داریم.
روح این اثر باارزش و نفیس، شعر نظامی است
همین طور غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ضمن تشکر و قدردانی از فرهنگستان هنر برای انتشار و چاپ این نسخه نفیس اظهار داشت: فرهنگستان هنر و فرهنگستان زبان و ادب فارسی گاهی درباره یک اثر ادبی کار می کنند، اما از دو زاویه مختلف. در فرهنگستان هنر یک اثر ادبی را به اعتبار جنبه هنری معرفی می کنند و در فرهنگستان زبان و ادب فارسی به جنبه ادبی و زبانی اثر نگاه می کنند. به همین دلیل شاهنامه شاه طهماسبی و خمسه شاه طهماسبی هر کدام برای این دو فرهنگستان به دو اعتبار مختلف اهمیت دارند.
وی در ادامه سخنان خود چند نکته درباره اهمیت روزگارِ خلق این اثر هنری اظهار داشت: آنچه می خواهم بر آن تاکید کنم، معنای فرهنگی و تمدنی کتاب هایی مانند شاهنامه شاه طهماسبی و خمسه شاه طهماسبی است. باید برای درک این مساله به سال های ۹۴۰ تا ۹۵۰ هجری قمری بازگردیم. در ایران آن روزگار، مدیریتی اعمال شده که عده ای از خوش نویسان و نقاشان و نگارگران طراز اول، بتوانند چنین اثر هنری فاخر و ماندگاری خلق کنند. باید ببینیم جامعه آن روزگار چه جامعه ای بوده که در آن می توانستند چنین اثری به وجود بیاورند. روح این اثر، شعر نظامی است. اصلِ این نسخه، که پنج مثنوی عاشقانه و عارفانه بسیار فاخر است، مانند نگینی بوده که شاه طهماسب تصمیم گرفته آنرا روی یک رکاب و خاتم انگشتری زیبا بنشاند. در واقع خلق این اثر در آن دوره، نصب کردن نگینِ شعر نظامی روی انگشتری زیبا بوده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه سخنان خود درباره اهمیت کار فرهنگی و هنری در جامعه اظهار داشت: اینکه در آن روزگار، انواع نگارگران و خوش نویسان و تذهیب کاران و تشعیرگران از همه جای ایران جمع شدند و طی سال های دراز این اثر هنری را با هماهنگی هم به وجود آوردند، هم حکایت از عمق کار فرهنگی و هنری در این سرزمین می کند، هم مدیریت کارآمد فرهنگی در جامعه آن وقت ایران را نشان میدهد.
حداد عادل در انتهای سخنان خود اشاره ای به شعر نظامی کرد و با تمجید و تعریف از زبان و سبک خاص این شاعر بلندآوازه، ابیاتی از مثنوی لیلی و مجنون خواند.
هنر چراغ و آیینه است
در ادامه این مراسم، سیدمحمدمجتبی حسینی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سخنان خودرا بعد از قدردانی از زحمات فرهنگستان هنر در انتشار این مجموعه ارزشمند، این گونه آغاز کرد: هنر چراغ و آیینه است. هنر آیینه است، برای اینکه که تصویری بی دریغ و روشن از زمانه خود ارائه می دهد. برای شاخص شدن ۲۰ هنرمند که در یک شاهکار نقش آفرین می شوند، حتما ۲۰۰، دوهزار و شاید ۲۰هزار هنرمند باارزش و فعال باید حضور داشته باشند. حضور این تعداد هنرمند نشان دهنده حاکمانی است که قدر هنر را می دانسته اند.
شاعر بازگوکننده سرنوشت حقیقی انسان هاست
حسن بلخاری قهی، رئیس گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، ضمن سپاسگزاری از فرهنگستان هنر و شهرداری تهران در برگزاری این مراسم اظهار داشت: می خواهم به نام نظامی اشاره و نکته ای بیان کنم. نام کامل نظامی، جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف نظامی گنجوی، متخلص به حکیم است. در این باب که چرا به او حکیم می گفتند باید به نکته ای اشاره کنم؛ ارسطو کتابی دارد به نام «بوطیقا» که در این کتاب بحثی فوق العاده زیبا درباره تفاوت بین مورخ و فیلسوف آورده است. از دیدگاه او، مورخ از وقایعی سخن می گوید که انجام و تمام شده است. تاریخ، بیان وقایع مضبوط و انجام شده است. اما هنگامی که شاعر سخن می گوید، بیانش باید امکانی باشد؛ یعنی در سرنوشت همه آدمیان بتواند تکرار شود.
هنرجویان ما تشنه این آثار فاخرند
در این مراسم بهمن نامورمطلق، دبیر علمی همایش «خمسه نگاری؛ بازنمود خمسه نظامی در هنر» عنوان نمود که از ابتدا قرار بود که همایش «خمسه نگاری؛ بازنمود خمسه نظامی در هنر» از رویدادی هنری و فرهنگی به سمت رویدادی علمی حرکت نماید.
نامورمطلق به مجموعه مقالات ارسال شده به دبیرخانه علمی همایش خمسه اشاره نمود و اظهار داشت: در این مقالات رویکردهای متفاوتی به خمسه نظامی تحلیل و بررسی شد؛ مواردی از قبیل اسطوره شناسی، نشانه شناسی، هرمنوتیک و آیکونولوژی که همگی به ما اطلاعاتی تازه می دهند. می توان اظهار داشت که این مقالات بینارشته ای، مطمئناً پس از چاپ نگاهی تازه به این اثر به ما خواهند داد. یکی از کارهای خوب ما همزمان با برگزاری این همایش این بود که با همه دانشگاه های هنر کشور تعامل داشتیم و این مراکز ما را همراهی کردند.
او با اشاره به گرفتن نشان ISC برای این اثر فاخر، در پاسخ به این پرسش که چرا باید این چنین آثاری چاپ و تکثیر شوند، اظهار داشت: ما اگر برگردیم و در پیشینه خود کندوکاو نماییم، متوجه می شویم که با این آثار باارزش می توانیم هویتمان را بازشناسی و زیبایی شناسی مان را احیا نماییم. تکثیر این زیبایی شناسی را می توان در آثار اخیر به وضوح دید. اتفاقاً با مبانی فکری امروز هم مناسبت دارد.
او دلیل دیگر این امر را استفاده از این مفاهیم برای آموزش هنر دانست و اظهار داشت: این یکی از ماموریت های ما شمرده می شود. ما باید از منابعی که داریم در جهت آموزش هنر استفاده نمائیم. با این وصف، ما از یک مجسمه شهری رونمایی نمی نماییم، بلکه گفتمانی را بازتولید می نماییم. این یک جشن محسوب می شود؛ چونکه تا قبل از این، دانش ما از این اثر کم بوده است. حالا با در دست داشتنش، می توانیم بگوییم که بازگشت یک اسیر را جشن گرفته ایم.
نامور در ادامه اظهار داشت: اولین خاصیت این اثر فاخربودن آن است. البته که باید به برهه تاریخی این اثر دقت کرد. این اثر در زمانی نقش بسته که می توان گفت بهترین خمسه، بهترین شاهنامه و بهترین مرقعات در آن زمان به نقش درآمده اند.
موضوع دیگری که نامورمطلق بر آن تاکید کرد، جامع بودن خمسه بود. او اظهار داشت: در این اثر ارزشمند، از همه مکاتب همچون مکتب تبریز، بخارا و هرات به زیبایی و بی هیچ گونه تنگ نظری استفاده شده است.
او بیان کرد: درباره خاصیت های این خمسه می توان اظهار داشت که این نسخه دایره المعارفی از تشعیر است و ما در این اثر، تجربیات درزمانی و هم زمانی را با هم مشاهده می نماییم. انگار نظامی همه گونه های هنری را یک جا جمع کرده و در یک مجموعه جای داده است.
خمسه شاه طهماسبی از معتبرترین هنرمندان روزگار خود بهره برد
سیدمهدی حسینی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر نیز به تفاوت های بین خمسه شاه طهماسبی و شاهنامه شاه طهماسبی اشاره نمود و اظهار داشت: درست است که تعداد نگاره های خمسه، از تعداد نگاره های شاهنامه کمتر است اما تمام صفات تشعیر در آن وجود دارد. این نگاره ها خاصیت هایی دارند که آنها را منحصربه فرد می کند؛ همچون زیبایی آثار در مجالس شکار و عدم تکرار تصویر جانوران در تشعیرها.
حسینی در ادامه اظهار داشت: موارد دیگر حائز اهمیت در خمسه شاه طهماسبی این است که از معتبرترین هنرمندان زمان خود بهره برده است؛ هنرمندانی همچون سلطان محمود نقاش، خالق زیباترین معراج نامه ها. این مهمست که بدانیم غربی ها که نه فقط از اعتقادات ما در باب معراج چیزی نمی دانند بلکه اساساً نگارگری ما را متوجه نمی شوند هم، به این مساله عمیق می نگرند.
عضو پیوسته فرهنگستان هنر در آخر سخنانش به اهمیت و حساس بودن مسئله زمان در نگاره های خمسه اشاره نمود و اظهار داشت: از این خمسه می توان درس هایی گرفت. وقتی به نگاره های مکتب تبریز در این اثر دقت نماییم، می بینیم که تمام خاصیت های این مکتب را در خود دارند. وقتی که سه صفحه کارنشده در همان دوره، به دست زمان سپرده می شوند و به اواخر دوره صفوی می رسند، نگارگر بعدی دیگر از مکتب تبریز استفاده نمی کند بلکه مکتب اصفهان را وارد خمسه می کند و این اهمیت مسئله "زمان" را در تکمیل این اثر نشان میدهد.
ما باید رویکردهای فرهنگی مان را فرابخوانیم
پیروز حناچی، شهردار تهران، آخرین سخنران این برنامه بود که با ابراز خوشی از برگزاری این مراسم سخنان خودرا این گونه آغاز کرد: این مایه خوشی است که می بینیم تصمیمی که در حدود یک سال و نیم پیش گرفته شد، امروز به بار نشسته است. به امید خدا، این اثر باارزش در دسترس کسانی قرار بگیرد که دلشان برای فرهنگ و هنر این سرزمین می تپد.
شهردار تهران با یادی از شهید چمران و دکتر شریعتی که این روزها سالگرد رحلتشان است، افزود: ما در تاریخ و بقعه تاریخی سرزمینمان، فرهنگ و پیشینه ای غنی داریم که اگر بخواهیم نسبت به دیگر کشورها، برتری مان را نشان دهیم، باید این گونه رویکردهای فرهنگی را فرابخوانیم؛ نگاهی که در خمسه نظامی به صورت بسیار بارز وجود دارد.
حناچی در ادامه و در تأیید صحبت های مهدی حسینی اظهار داشت: مقوله اهمیت درک زمان، فقط مختص ادبیات نیست و در معماری و شهرسازی نیز مقوله ای بسیار پراهمیت است. این مهم را می توان از یزد در دوره ایلخانیان تا اصفهان در دوره صفویان پی گرفت. شاید این خصیصه سرزمین ماست.
در آخر این مراسم از محمدباقر آقامیری، سیدمهدی حسینی و صادق رضوان فر، هنرمندان خمسه نگار و خمسه پژوه، با اهدای لوح تقدیر تجلیل شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب