سالانه 331 000 نفر از روستاها مهاجرت می كنند
جوان بین: ایرنا نوشت: توسعه روستایی مفهوم مهمی در توسعه ملی است؛ چونكه روستاها بعنوان مجتمع های زیستی و بستر اصلی فعالیت های كشاورزی، تبلور حیات اقتصادی- اجتماعی كشورها هستند.
درآمد كم و بیكاری فصلی، دسترسی كم به امكانات آموزشی، امكانات رفاهی و خدمات زیربنایی ازجمله چالش هایی است كه در دهه های گذشته روستاهای ایران با آن دسته وپنجه نرم می كردند اما طی یك دهه اخیر كاهش شدید جمعیت خصوصاً كاهش نیروی كار ماهر و تحصیلكرده چالش جدیدی است كه توسعه ملی و توسعه روستایی را بیشتر از پیش تهدید می كند. كاهش جمعیت روستایی از این منظر دارای اهمیت است كه بر طبق گزارش اخیر مركز آمار ایران تا سال ۱۴۰۵ یعنی تا كمتر از هفت سال آینده نرخ رشد سالانه جمعیت روستایی ۲۱ استان كشور منفی خواهد شد. در توضیح اینكه دلیل كاهش جمعیت روستایی كشور چیست، پژوهش های مفصلی در مراكز دانشگاهی كشور انجام شده است كه نتایج این تحقیقات دلیل را، مهاجرت برای دستیابی به اشتغال و رفاه بهتر می دانند. در این زمینه این نكته قابل ذكر است كه مهاجرت روستاشهری پدیده ای است كه در پروسه صنعتی شدن كشورها ظاهر شده و در ایران نیز همراه با صنعتی شدن شهرها، جذب جوانان جویای كار مازاد در بخش كشاورزی پدیده ای است كه از دهه ۴۰ به نفع فعالیت های صنعتی و خدماتی شروع شده است. در كنار این روند تاریخی، اینكه چرا كاهش جمعیت روستایی در ایران برخلاف كشورهای توسعه یافته باید جدی گرفته شود، می توان گفت كاهش جمعیت روستانشین گرچه در اغلب كشورهای توسعه یافته سال ها پیش از ایران اتفاق افتاده است اما در این بین نباید فراموش كرد كه در كشورهای توسعه یافته سهم تولیدات خام بخش كشاورزی از كل ارزش افزوده اقتصاد این كشورها بین دو تا سه درصد بوده و شاغلان بخش كشاورزی هم در همین حدود است؛ این درحالی است كه بخش كشاورزی ایران سهمی ۱۰ درصدی از ارزش افزوده كل اقتصاد و سهمی ۱۸ درصدی از كل شاغلان كشور را دارد. بر این اساس از آنجائیكه تولیدات كارخانه ای یا همان صنایع مكمل بخش كشاورزی در ایران آنچنان توسعه نیافته است، كاهش شدید جمعیت روستایی برخلاف كشورهای توسعه یافته، می تواند روستاهای كشور را از نیروی كار ماهر، سرمایه مادی و جمعیت خالی كند كه این امر در چارچوب كاهش تولیدات روستایی در سال های آتی خودرا نشان خواهد داد. كاهش جمعیت روستایی علاوه بر چالش هایی كه برای روستا و روستانشین ها ایجاد می كند، به واسطه افزایش مهاجرت، برای شهرها نیز چالش هایی همچون افزایش جمعیت حاشیه نشین، افزایش بزهكاری، افزایش فشار بر استفاده از تسهیلات رفاهی، افزایش قیمت مسكن در اثر افزایش تقاضا، افزایش آلودگی هوا و… به وجود می آورد. نرخ رشد جمعیت روستایی ۲۱ استان منفی می شود بر طبق آخرین داده های مركز آمار، جمعیت ایران در خرداد سال جاری به ۸۲.۵ میلیون نفر رسیده است كه از این میزان، حدود ۷۵ درصد ساكن شهرهای كشور و ۲۵ درصد نیز ساكن روستاها هستند. بر این اساس هم اكنون ۲۰.۶ میلیون نفر در روستاهای كشور زندگی می كنند كه توجه به الگوی معیشت، الگوی مهاجرت، الگوی اشتغال، شیوه آموزش و… این جمعیت بسیار دارای اهمیت است. در این زمینه بررسی ها نشان داده است با الگوی فعلی رشد جمعیت، مناطق روستایی كشور به سمت خالی از سكنه شدن بعضی از روستاها و كاهش چشم گیر جمعیت در اغلب روستاها پیش می رود، چنانكه داده های مركز آمار ایران نشان می دهد، جمعیت ایران با نرخ رشد فعلی ۱.۲۴ در سال ۱۴۰۵ به ۸۹ میلیون و ۱۲۱ هزار نفر خواهد رسید كه ۶۸ میلیون و ۹۸۲ هزار نفر آن در شهرها (۷۷ درصد از كل) و ۲۰ میلیون و ۱۳۹ هزار نفر (۲۳ درصد) آن نیز در روستا زندگی خواهند كرد. اما در این میان نكته قابل تامل این است كه تا سال ۱۴۰۵ نرخ رشد جمعیت روستایی ۲۱ استان كشور منفی خواهد بود كه ازجمله می توان به نرخ رشد منفی ۲درصد مناطق روستایی استان قزوین، نرخ رشد منفی ۱.۷ درصد استان كرمانشاه، نرخ رشد منفی ۱.۳۱ درصد دو استان مركزی و اردبیل، نرخ رشد منفی ۱.۱۷ درصد استان كردستان و نرخ رشد ۱.۱۱ درصد استان همدان اشاره نمود. سالانه ۳۳۱ هزار نفر مهاجرت می كنند طی یك دهه اخیر رشد منفی جمعیت روستایی كشور موضوعی است كه در چارچوب پژوهش های مختلف به آن پرداخته شده است. نتایج این پژوهش ها نشان داده است در كنار كاهش موالید كه در همه نقاط شهری و روستایی كشور همزمان اتفاق افتاده، اما اصلی ترین دلیل كاهش نرخ رشد جمعیت روستایی كشور افزایش چشم گیر مهاجرت روستاشهری است. در این زمینه گرچه آمارهای مفصل از الگوی تحرك جمعیت در مناطق روستایی كشور اخیراً ارائه نشده است، اما بررسی آخرین گزارش مركز آمار ایران نشان داده است طی دوره ۵ ساله ۹۵-۱۳۹۰ حدود یك میلیون و ۶۵۵ هزار نفر فقط به مراكز استانی كشور مهاجرت كرده اند كه بخش عمده این مهاجران مربوط به مراكز روستایی بوده است. به عبارتی دیگر بررسی داده های مركز آمار ایران نشان داده است سالانه ۳۳۱ هزار نفر در ایران فقط به مراكز استانی مهاجرت كرده اند كه این میزان به واسطه مبدا روستایی مهاجران بسیار قابل توجه است. اما طی دوره پنج ساله ۹۵-۱۳۹۰ در بین استان های كشور تهران پذیرای ۴۰۵ هزار نفر، كرج پذیرای ۱۳۹ هزار نفر، مشهد پذیرای ۱۳۷ هزار نفر، شیراز پذیرای ۱۰۳ هزار نفر، اصفهان پذیرای ۸۴ هزار نفر و قم پذیرای ۷۰ هزار مهاجر بوده اند. همین طور در انتهای جدول مراكز استانی اراك، ایلام، خرم آباد، ساری، یاسوج، بجنورد و بیرجند هركدام به ترتیب ۱۳ هزار، ۱۴ هزار، ۱۵.۵ هزار، ۱۵.۶ هزار، ۱۶.۵ هزار، ۱۸.۱ هزار و ۲۰.۷ هزار مهاجر پذیرفته اند كه تطبیق مهاجران وارد شده به استان ها نیز نشان داده است این الگوی مهاجرتی علاوه بر اینكه متاثر از الگوی اشتغال و بیكاری بوده، در میان مناطق استانی نیز استان های برخوردار بیشترین و استان های كمتر برخودار كمترین مهاجران را پذیرفته اند. سهم كشاورزی از تسهیلات بانكی؛ كمتر از ۸ درصد میزان سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی و همین طور تسهیلات بانكی یكی از مولفه هایی است كه اهمیت توجه دولت به بخش كشاورزی را نشان داده است. در این زمینه با عنایت به اینكه آمار مستندی از میزان سرمایه گذاری ها در بخش كشاورزی در دست نیست، در اینجا صرفاً به سهم بخش كشاورزی از تسهیلات بانكی اشاره می شود. بررسی داده های آماری بانك مركزی ایران نشان داده است طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ سهم بخش كشاورزی از كل تسهیلات بانكی كشور بطور میانگین حدود ۸ درصد بوده است. بر این اساس در سال ۱۳۹۰ از مجموع ۲۰۰ هزار و ۸۹۷ میلیارد تومان تسهیلات بانكی، سهم بخش كشاورزی حدود ۱۷ هزار و ۲۳۴ میلیارد تومان معادل ۸.۶ درصد كل تسهیلات بوده است. در سال ۱۳۹۷ نیز از مجموع ۷۷۳ هزار و ۷۲۸ میلیارد تومان تسهیلات بانكی، ۵۸ هزار و ۴۹۱ میلیارد تومان آن به بخش كشاورزی داده شده كه معادل ۷.۶ درصد كل تسهیلات بانكی است. بر این اساس سهم ۸درصدی بخش كشاورزی از تسهیلات بانكی كشور از این منظر ناچیز است كه این بخش ۱۰ درصد از كل ارزش افزوده اقتصاد ایران و ۱۸ درصد از كل اشتغال كشور را تامین می كند. افزایش ۲۲ درصدی واردات كشاورزی در پسابرجام بخش كشاورزی و غذا جزء حوزه های بسیار مهم برای هر كشور و بسیار استراتژیك برای كشورمان است كه طی ۴۰ سال اخیر همواره مورد تحریم های ظالمانه قرار گرفته است. در این زمینه بررسی داده های آماری گمرك ایران نشان داده است در سال ۱۳۹۴ واردات بخش كشاورزی ۸.۸ میلیارد دلار بوده كه این میزان در سال ۹۵ به ۸.۷ میلیارد دلار، در سال های ۹۶ و ۹۷ به بیشتر از ۱۰.۷ میلیارد دلار رسیده است. بر این اساس طی سه سال اخیر میزان واردات بخش كشاورزی با رشد ۲۲ درصدی از ۸.۸ میلیارد دلار پیش از توافقنامه برجام به ۱۰.۷ میلیارد دلار در دو سال اخیر رسیده است. تراز تجاری كشاورزی به منفی ۴.۳ میلیارد دلار رسید ازجمله موارد دارای اهمیت در تجارت خارجی، توسعه صادرات به منظور پوشش تراز منفی حاصل از افزایش واردات است. در این زمینه بررسی ها نشان داده است میزان صادرات بخش كشاورزی ایران طی سال های اخیر از ۵.۴ میلیارد دلار در سال ۹۴ به ۵.۶ میلیارد دلار در سال ۹۵، ۶.۵ میلیارد دلار در سال ۹۶ و ۶.۴ میلیارد دلار در سال ۹۷ رسیده است. بر همین مبنا تراز تجاری بخش كشاورزی از حدود منفی ۳.۳ میلیارد دلار در سال ۹۴ به حدود سه میلیارد دلار در سال ۹۵، به ۴.۱ میلیارد دلار در سال ۹۶ و به ۴.۳ میلیارد دلار در سال ۹۷ رسیده است. به عبارتی دیگر طی سه سال اخیر تراز تجاری بخش كشاورزی ایران منفی یك میلیارد دلار افزایش یافته است كه ادامه این روند می تواند تولید داخلی را تخت تاثیر قرار دهد.
منبع: جوان بین
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب