كرونا و لطمه های فضای مجازی برای كودكان
جوان بین: یك استاد علم اطلاعات و دانش شناسی ضمن بیان اینكه با همه گیری كرونا مردم یك دفعه مجبور شده اند كه از فضای مجازی بعنوان عاملی برای انجام امور اجتماعی، ارتباطی، اقتصادی و آموزشی بهره ببرند، خطراتی كه كودكان را در فضای مجازی تهدید می كند را تشریح نمود.
به گزارش جوان بین به نقل از ایسنا، دکتر محمد حسن زاده- استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه بیماری کووید-19 از خانواده بیماری های کروناست که بواسطه شیوع بی سابقه و همه گیری جهانی آن به تنهایی نام کرونا را به یدک می کشد، اظهار داشت: این بیماری، شئونات مختلف زندگی بشر و حتی کره زمین را تحت تاثیر خود قرار داده است. خانه نشینی مردم در بیشتر کشورهای جهان سبب تغییر جدی در تعاملات و روی آوردن هر چه بیشتر مردم به فضای مجازی شده است. هر چند مردم از قبل با فضای مجازی آشنا بوده اند، امّا، با همه گیری کرونا یک دفعه مجبور شده اند که از فضای مجازی بعنوان عاملی برای انجام امور اجتماعی، ارتباطی، اقتصادی و آموزشی بهره ببرند.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی و بسترهای تبادل الکترونیکی کمک شایانی به تداوم زندگی شهروندان کرده است، اضافه کرد: در کنار همه این امکانات و موهبت های فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی، تهدیدهایی نیز در کمین شهروندان قرار دارد که لازم است از آنها غافل نباشیم و با ارائه آموزش های مناسب و رعایت نکات فنی ایمنی، زمینه های بروز لطمه های فردی و ا جتماعی را از بین ببریم.
این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی به تهدیدهایی که به صورت ویژه متوجه کودکان است اشاره و بیان کرد: این تهدیدها اهمیت بالایی دارند و تنها محدود به این قشر نبوده و به قشر بزرگسالان نیز سرایت می کنند.
کودکان و مسائلی که در دوران کرونا با آن مواجه اند...
حسن زاده در ادامه درباره خاصیت های کودکان توضیحاتی ارائه داد و اضافه کرد: تعریف دقیق دوران کودکی در متون تخصصی مربوطه محل اختلاف است، امّا از محکمات آنها می توان دریافت که کودکی از سن 3 سالگی شروع و تا 12 سالگی ادامه پیدا می کند. بعضی از متون آنرا به دو دوره 3 تا 6 سالگی (کودکی اول) و 6 تا دوازده سالگی (کودکی دوم) تقسیم می کنند. خاصیت های این دو گروه به لحاظ شناختی و رفتاری با یکدیگر تفاوت جدی دارند.
بگفته وی، کسانی که در دوره کودکی اول قرار دارند، معمولا در سنینی هستند که تحت کنترل والدین هستند و به ندرت وارد فضاهای عمومی دردسرساز و همین طور فضای مجازی می شوند؛ در دوره کرونا نیز این گروه از کودکان فرصتی یافته اند که از مهدکودک ها و مراکز مشابه به فضای گرم خانواده نقل مکان کنند و بیشتر به بازی و سرگرمی رفتاری از طرف والدین و اعضای خانواده مشغول هستند. (هر چند ممکنست قسمتی از آنها هم به بازی های کامپیوتری و گوشیهای هوشمند علاقمند باشند، اما از آنجایی که قدرت تمییزشان هنوز به صورت کامل شکل نگرفته، لطمه هایی که اشاره می شود متوجه آنها نیست).
این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی با تاکید بر اینکه کودکان در سنین 6 تا 12 سالگی چند خاصیت برجسته دارند که حساس بودن، این دوره از زندگی آنها را چندین برابر می کند، اشاره کرد: کودکان در این سنین، در سن مدرسه قرار دارند و باتوجه به شیوع این بیماری به ناچار وارد شبکه مجازی شده و از محمل های الکترونیکی برای ارتباطات در فضای مجازی بهره می برند؛ کودکان 6 تا 12 ساله به لحاظ شناختی، بسیار کنجکاو و علاقمند هستند که از همه چیز سر در بیاورند، میل به دوستی و دوست یابی در این سنین بسیار بالاست. در عین حال کودکان، بسیار زودباور هستند.
حسن زاده علاوه بر این موارد، خاصیت هایی مانند نزدیک شدن به سن بلوغ و مختصات رفتاری منطبق با سنین بلوغ در میان کودکان خصوصاً در سنین نزدیک به نوجوانی را بسیار برجسته دانست؛ خاصیت هایی مانند زودرنج بودن، اضطراب و غیره.
وی افزود: آنچه در این بحث مورد توجه قرار گرفته، نگاه رفتار اطلاعاتی است و اینکه ورود کودکان به فضای مجازی در دوره کرونا به صورت طبیعی اتفاق نیافتاده و یک دفعه و بدون آموزش صورت پذیرفته است. در صورتیکه به ظرایف حضور این قشر در فضای مجازی توجه نکنیم، ممکنست لطمه های روحی، روانی، اجتماعی و اقتصادی غیر قابل جبرانی به بار بیاورد که سالیان سال، افراد، خانواده ها و جامعه را درگیر کند. نکته مهم دراین زمینه توجه به خاصیت های رفتار اطلاعاتی کودکان و رفع نقایص بوسیله آموزش و همراهی است. رفتار اطلاعاتی به مجموعه از رفتارها گفته می شود که افراد برای به دست آوردن اطلاعات برای رفع نیازهای اطلاعاتی خود بروز می دهند. این رفتارها در دو دسته ذاتی و اکتسابی دسته بندی می شود.
موج ورود کودکان به فضای مجازی بدون آمادگی بوده است
این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی با اشاره به اینکه موج ورود کودکان به فضای مجازی بدون آمادگی و برنامه قبلی بوده است، اظهار نمود: در کنار این حضور یکباره و غیرمترقبه، والدین هم از سواد اطلاعاتی لازم برای پشتیبانی از فرزندان برخوردار نیستند. لطمه های گزارش شده در رسانه ها نشان میدهد که حتی معلمان نیز در بسیاری از موارد برای ورود به فضای مجازی توانمندسازی نشده بوده اند.
وی تهدیدات متوجه کودکان در فضای مجازی در این وضعیت را در چند گروه دسته بندی کرد و اظهار داشت: دسته اول افشای اطلاعات است. کودکان، معمولا بوسیله گوشیهای هوشمند یا کامپیوتر های رومیزی یا لپ تاپ و تبلت والدین یا سایر اعضای خانواده برای ورود به فضای مجازی استفاده می نمایند و از آنجایی که کلاس های مجازی در محمل های مختلف و برنامه های داخلی و خارجی برگزار می گردند (هر چند در ایام اخیر سامانه شاد رونمایی شده است، اما استفاده از سامانه های داخلی نیز صورت مساله را پاک نمی کند)، این امکان وجود دارد که در اثر سادگی کودکان و اعتماد سریع آنها و یا شیطنت و کنجکاوی آنها، مواردی مانند رمز کامپیوتر، رمزهای شبکه های مجازی، موبایل، حساب های بانکی، نام کاربری و پسورد های مورد استفاده صاحبان ابزارهای ارتباطی برای انجام امور اداری (عادی و محرمانه) در اختیار افراد غیر (عادی و سودجو) قرار گیرد. سهل انگاری در این موارد، لطمه های جدی را به دنبال خواهد داشت.
حسن زاده در ادامه با اشاره به دستیابی به محتوای نامناسب، اشاره کرد: کودکان، افرادی کنجکاو هستند و در تعامل با دوستان و همسالان خود ممکنست برای کشف دنیای ناشناخته به اینترنت و فضای مجازی علاقمند شوند. تلاش آنها برای کشف دنیای مجازی و انجام کاوشهای ناسالم می تواند به روح و روان آنها لطمه زده و مسیر زندگی آتی آنها را به مسیری ناخواسته و نامطلوب هدایت کند. محتوای ناسالم، الزاماً، محتوای غیر اخلاقی نیست؛ هر آنچه که نسبت به سن و سال کودکان در این سنین، مرتبط نباشند و با سطح فهم آنها متناسب نباشد، در زمره محتوای نامناسب دسته بندی می شود. رویارویی اتفاقی با وبگاه ها و تصاویر نامناسب، بازیابی اطلاعات نامناسب در کنار کاوشهای کودکان، محتوای تبلیغاتی مستتر در وب سایت ها و... همگی همچون مواردی هستند که باید نسبت به آنها حساسیت لازم از طرف والدین و سرپرستان کودکان وجود داشته باشد.
وی سو استفاده از کودکان را از دیگر لطمه هایی که کودکان را در فضای مجازی تهدید می کند عنوان نمود و اضافه کرد: کودکان باتوجه به ذات و اقتضای سنین خود، افرادی زودباور و به لحاظ جمعی، ساده اندیش هستند. همین روح لطیف و خوی زودباوری کودکان در موارد مختلفی در طول تاریخ و خصوصاً همزمان با گسترش ارتباطات فضای مجازی به سو استفاده از کودکان منجر گردیده است. دریافت اطلاعات محرمانه و خانوادگی، ارتباطات غیاخلاقی، گروگان گیری، برنامه ریزی برای سرقت و... همچون مواردی است که افراد مغرض، مریض و سو استفاده گر با استفاده از روحیه کودکانه و بی آلایش کودکان به آنها اقدام می کنند. کودکان چه به صورت مستقیم مورد سو استفاده قرار بگیرند، چه بعنوان عاملی برای ایجاد دردسر برای خانواده و اطرافیان باشند، در نتیجه حاصله تفاوتی ایجاد نمی گردد. در هر دو صورت، کسانی خارج از اختیار و بواسطه عدم حساسیت اطرافیان و والدین در این راه افتاده اند و جبران خسارات وارده در خیلی از موارد امکان پذیر نیست.
این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی اتلاف وقت و انحراف از برنامه ها را را نیز از دیگر تهدیدها دانست و افزود: برای رشد اخلاقی، روحی، خلاقیت و فیزیکی کودکان، مطلوب این است که آنها بیشتر با طبیعت سروکار داشته و در محیط های طبیعی حضور پیدا کنند. در کنار این، برنامه های آموزشی که از طرف مدارس برای رشد همزمان ذهنی و رفتاری تدارک دیده می شود، معمولا با حساسیت و تدبیر انجام می شود. حالا که بواسطه کرونا، کودکان در خانه ها محبوس شده اند، این امکان وجود دارد که بواسطه و بهانه مشارکت در کلاس و ارتباط با همکلاسی ها و همسالان، بیشترین وقت خودرا در فضای مجازی سپری کنند.
حسن زاده معتقد می باشد که حضور بیش از حد در فضای مجازی و پشت نمایشگرهای کامپیوتر ها، علاوه بر اینکه لطمه های روحی و فیزیکی به آنها وارد می کند، سبب انحراف آنها از برنامه های آموزشی و پرورشی نیز خواهد شد. لازم است، متولیان امر آموزش و پرورش، علاوه بر فراهم کردن زیرساخت های فنی، محتواهای برنامه ای (آموزشی و پرورشی) را نیز برای کودکان فراهم بیاورند تا از بیراهه رفتن آنها جلوگیری شود.
ایشان سپس به افت تحصیلی کودکان که به دنبال استفاده از فضاهای مجازی اتفاق افتاده اشاره نمود و اظهار داشت: آموزش مدرسه ای برای کودکان بسیار حساس و خطیر است. دقت در برنامه ها و روش اجرای آنها، رعایت تفاوت های ادراکی و شناختی آنها از طرف معلمان و مربیان در کلاس ها و برنامه های فوق برنامه و همین طور فراهم آوردن بسترهای رشد متناسب با انتظارات در مدارس امکان پذیر بوده است. با ورود به فضای مجازی، خیلی از این تدابیر بالاجبار و از روی ناچاری به کنار گذاشته شده است. مثلا برنامه های ورزشی و تفریجی، بازدیدها، اردوهای علمی و آموزشی و... به تعطیلی کشیده شده اند. همه این تغییرات خوف این را به وجود می آورد که کودکان با افت تحصیلی روبرو شوند. به نظر می آید، بررسی جدی این امر باید در دستور کار متخصصان تعلیم و تربیت و مسولان اجرایی قرار گیرد تا از تعمیق لطمه ها جلوگیری شود. اساسا چاره هایی برای جبران افت تحصیلی ناشی از تعلیق کارهای آموزشی و پرورشی وجود دارد.
این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی با اشاره به اینکه یکی از تهدیدهای مهم، اعتیاد به فضای مجازی است که شیوع آن در میان کودکان منجر به کج رفتاری ها و نابسامانی های زیادی در آینده خواهد شد، اشاره کرد: اینکه کودکان بواسطه بازی ها، جذابیت های بصری، محتواهای جالب و... به نمایشگرهای کامپیوتر ها یا صفحه گوشیهای هوشمند و تبلت ها اعتیاد پیدا کنند، زنگ هشداری جدی خواهد بود. فضای مجازی با وجود تمام خوبی ها و تمام منافع، باتوجه به بیکران بودن آن و نیاز به سواد اطلاعاتی بالا در صورت نبود شایستگی ها از تهدیدهای بسیار جدی هم برخوردارست و ما از همین حالا باید نسبت به آن هوشیار باشیم.
راهکارهایی برای جلوگیری از تبدیل شدن تهدیدهای احتمالی فضای مجازی برای کودکان به لطمه های واقعی
وی با اشاره به اینکه همیشه، پیشگیری بهتر از درمان است، اظهار نمود: در نبود پیشگیری، درمان می تواند نا ممکن یا دشوار باشد. متخصصان اطلاعات بعنوان مشاورانی امین و کارآزموده می توانند به دست اندرکاران، مدارس و خانواده ها کمک کنند. برای جلوگیری از تبدیل شدن تهدیدهای احتمالی فضای مجازی برای کودکان به لطمه های واقعی لازم است اقداماتی در دستور کار مسئولان آموزش و پرورش و خانواده ها قرار گیرد.
وظایف آموزش و پرورش
حسن زاده افزود: وزارت آموزش و پرورش باید نسبت به آموزش معلمان و خانواده ها اقدام نماید، برنامه هایی برای پر کردن اوقات فراغت و همین طور تداوم برنامه های آموزشی و پرورشی در منازل تدوین و به اجرا بگذارد، مشاوران سواد اطلاعاتی را برای هدایت خانواده ها و رفع ابهامات و آموزش آنها بکار بگیرند و خط تلفنی مخصوص و ملی برای این کار اختصاص دهند. تولید محتوای سالم و متناسب با ابعاد فرهنگی و اخلاقی کودکان را تسریع و دسترسی کودکان به این محتواها را تسهیل کند. همین طور استفاده از تجربیات بین المللی برای کاهش لطمه ها و ارتقاء اثربخشی فضای مجازی را در دستور کار جدی قرار دهد.
وظایف خانواده ها
این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی در ادامه درباره وظایف خانواده ها نیز بیان کرد: خانواده ها سواد اطلاعات خودرا بوسیله شرکت در کارگاه های آموزشی، مطالعه کتاب های تخصصی و مراجعه به مشاوران مربوطه ارتقاء دهند. پس از تجهیز به سواد و مهارت های مربوطه، همیشه در کنار کودکان خود حضور داشته و با دقت و رعایت ظرافت های لازم، حضور موفق، بی حاشیه و اثربخشی عزیزان خودرا تضمین کنند. اطلاعات محرمانه و حساس خودرا در اختیار کودکان قرار نداده و ورود خودکار به سامانه های مختلف را غیرفعال سازند. از امکانات فنی مانند رهگیری تاریخچه کارهای مجازی، قفل کودک، تنظیمات جستجوی سالم در موتورهای جستجو و غیره برای سالم سازی ارتباطات استفاده کنند.
وی افزود: دسکتاپ کودکان را طوری تنظیم کنند که کارهای آنها در فضای مجازی برای والدین و اطرافیان قابل مشاهده باشد. (البته این امر باید بدون برانگیختن حساسیت کودکان و به صورت نامحسوس انجام شود). در برخورد با کنجکاوی های طبیعی کودکان، رواداری کرده و از پرخاش یا تندی که منجر به جبهه گیری کودکان شود، خودداری کند. آموزش گام به گام کودکان و راهنمایی آنها با رعایت حساسیت های مناسب با سن آنها را در دستور کار خود قرار بدهند. در صورت مشاهده هرگونه کج رفتاری غیرمعقول یا افراطی، بدون انجام رفتار تخریبی با افراد متخصص مشورت کنند. همین طور با مدارس و نهادهای مسئول در امر آموزش و پرورش و فضای مجازی در ارتباط باشند.
حسن زاده در آخر اظهار داشت: امیدواریم که با دقت و تدبیر، تهدیدهای پیش روی حضور کودکان در فضای مجازی را به فرصت تبدیل نماییم. نکته امید بخش این است که در صورت رعایت اصول و اعمال تدابیر لازم، حضور برنامه ریزی شده و ایمن کودکان در فضای مجازی موجبات نقش آفرینی آنها در آینده را فراهم خواهد آورد. قطعا، نسل کنونی بومیان فضای مجازی می باشند و باید از همین حالا، با فوت و فن حضور و زندگی در فضای مجازی آشنا باشند. کودکان توانمند، برگ برنده رقابتی ما در آینده خواهند بود.
منبع: جوان بین
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب